Καππαδοκία: oι Αγγειοπλάστες της 'Αβανος.

Στην μικρή κωμόπολη Άβανος της Καππαδοκίας η κεραμική τέχνη έχει μια παράδοση αιώνων.Τέτοια είναι η εμπειρία τους που έχουν δημιουργήσει το δικό τους εκπαιδευτικό σύστημα. Οι μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις, που εξακολουθούν να χρησιμοποιούν την παλιά παραδοσιακή τεχνική είναι ανοικτές για όλους, από τους απλούς επισκέπτες που θέλουν να φτιάξουν με τα χέρια τους ένα σουβενίρ μέχρι αυτούς που θέλουν να μυηθούν στα μυστικά της τέχνης.

Τα κεραμικά της Άβανος διακρίνονται, όχι μόνο για την υψηλή ποιότητα της κατασκευής τους αλλά και για την ξεχωριστή καλλιτεχνική τους αισθητική. Λέγεται ότι η μοίρα του ανθρώπου καθορίζεται από τον τόπο γέννησής του. Αν είναι γραμμένο να γεννηθεί κάποιος στην Άβανο, τότε υπάρχει  πιθανότητα 90% ν’ακολουθήσει το επάγγελμα του αγγειοπλάστη. Η Άβανος έχει μια μεγάλη παράδοση στην αγγειοπλαστική που χρονολογείται από την εποχή των Χετταίων (2000π.Χ.).

Η πόλη, λαξευμένη στα βράχια όπως τόσες άλλες αρχαίες πόλεις της Καππαδοκίας, βρίσκεται στις όχθες του ποταμού Kizilirmak, που θεωρείται ο μεγαλύτερος της Τουρκίας. Αυτό το ποτάμι έπαιζε και συνεχίζει να παίζει καθοριστικό ρόλο στην καθημερινή  ζωή των κατοίκων. Ο βαθυκόκκινος πηλός που κατακάθεται στην κοίτη του είναι ένα θείο δώρο για τους κατοίκους. Το χρώμα του οφείλεται στην υψηλή συγκέντρωση μεταλλευμάτων. Το γεγονός αυτό τον καθιστά το καταλληλότερο υλικό για την κατασκευή υψηλής ποιότητος κεραμικών και πήλινων αγγείων.

Άφθονος στην περιοχή είναι και ο πυριτόλιθος, πέτρωμα απαραίτητο για την κατασκευή της ιδιαίτερης υαλώδους κάλυψης. Η ίδια δηλαδή η φύση έχει μεριμνήσει για την τύχη των κατοίκων παρέχοντάς τους το υλικό για την δημιουργικότητα. Οι Αβανισιώτες κανατάδες ήσαν ειδικευμένοι μαστόροι με παράδοση στην αγγειοπλαστική. Όμως η κεραμική που χρησιμοποιείτο κατά το παρελθόν μόνο για οικιακά σκεύη περιλαμβάνει τώρα μια μεγάλη γκάμα διακοσμητικών στοιχείων από διάφορες περιοχές. Οι τεχνίτες της Άβανος αφομοίωσαν τα τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά του Ιζνίκ (μια παραγωγή που θυμίζει τις κινέζικες πορσελάνες) και της Κιουτάχεια (μοτίβα μπολιασμένα με κινέζικα και περσικά στοιχεία) στην δική τους κεραμική καθιστώντας την έτσι ανταγωνιστική στο εμπορικό περιβάλλον της εποχής.

Σήμερα στην πόλη λειτουργούν περίπου 30  οικογενειακές  επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν την ίδια τεχνική από την εποχή των Χετταίων. Οι Χετταίοι ανέπτυξαν μια ποικιλόμορφη αγγειοπλαστική με άριστους συνδυασμούς παραστάσεων και γεωμετρικών σχημάτων που αποδίδονται με λεπτό και φυσικό τρόπο. Τα κεραμικά της εποχής των Χετταίων και τα οικιακά σκεύη είναι ο πρωταρχικός στόχος των σύγχρονων τεχνιτών προκειμένου να κρατήσουν ζωντανή την παράδοση. Κάθε χειροποίητο πήλινο, χρηστικό ή διακοσμητικό σκεύος είναι ένα μοναδικό κομμάτι, καθώς κανένα δεν είναι ακριβώς ίδιο με το άλλο.

Η διαδικασία ξεκινά από την περισυλλογή του χώματος το οποίο κοπανιέται, ψιλο- κοσκινίζεται και ανακατεύεται με νερό στις χαβούζες, όπου παραμένει για αρκετές ημέρες μέχρι να γίνει λάσπη, την οποία μετά αποθηκεύουν σε άλλους χώρους έως ότου ξεραθεί και ζυμωθεί. Εν συνεχεία, ο πηλός αποκτά μορφή στον τροχό. Τα χέρια των μαστόρων μεταμορφώνουν κομμάτια πηλού σε λεπτεπίλεπτα αντικείμενα μέσα σε λίγα λεπτά.  Οι τεχνίτες αυτοί δουλεύουν μονόσυρτα, μικρά δηλαδή αγγεία που φτιάχνονται μια και έξω στον ποδοτροχό. Η διαδικασία παραγωγής των μεγάλων πιθαριών είναι τελείως διαφορετική, αυτά χτίζονται στα τροχιά με στομωσιές.

Ο ήλιος στεγνώνει αρχικά τα πήλινα, τα οποία στη συνέχεια χαράζονται και ψήνονται σε φούρνους στους 800c-1000c βαθμούς. Ακολουθεί η ζωγραφική, το γυάλωμα και το δεύτερο ψήσιμο στο φούρνο. Εκτός από τα χειροποίητα προϊόντα υπάρχουν και κάποια κεραμικά που γίνονται σε καλούπια χύτευσης για πιο μαζική παραγωγή. Αυτό επιταχύνει σημαντικά τη διαδικασία. Ουσιαστικά  ο τρόπος της παραδοσιακής αγγειοπλαστικής είναι παντού ο ίδιος. Άλλωστε, η κεραμική είναι μία από τις αρχαιότερες τέχνες, η οποία αναπτύχθηκε σε όλους σχεδόν τους λαούς. Αυτό που πραγματικά εντυπωσιάζει στην Άβανο είναι τα φημισμένα καταστήματα ειδών αγγειοπλαστικής.

Οι καλλιτέχνες εδώ στεγάζουν την τέχνη τους στις υπόγειες γκαλερί.  Από μία δυσδιάκριτη είσοδο, βλέπεις ένα ωραίο μαγαζάκι, μπαίνεις μέσα και χάνεσαι σ’ ένα εκπληκτικό συγκρότημα αγγειοπλαστικής με εργαστήρια, έκθεση,  ατελιέ μέσα σε μιά πολυπλοκότητα κατασκευής αξιοθαύμαστη και μια ποιότητα εξαιρετική.  Έχει μια ξεχωριστή γοητεία η επίσκεψη σ’αυτά τα μαγικά ατελιέ που βρίσκονται  υλοτομημένα μέσα στα σπλάχνα της γης, σαν κελάρια.

Μισοσκότεινα, απρόσιτα και σχεδόν απαγορευμένα δωμάτια κάποτε, έχουν μετατραπεί τώρα- χάρις στην προνοητικότητα και το μεράκι των νέων κυρίως ανθρώπων που ασχολούνται με την τέχνη σε χώρους παραμυθιού, μεταφερμένους στην καθημερινή ζωή. Οι ιδιοκτήτες, άνθρωποι πρόσχαροι και πολύ φιλικοί, μετά χαράς με ξεναγούν στους εκθεσιακούς χώρους. Εξηγούν υπομονετικά όλες τις πτυχές της τεχνικής τους και είναι πάρα πολύ ανοικτοί σε σεμινάρια και μαθήματα. Βέβαια, για να μυηθεί κάποιος στα μυστικά της τέχνης χρειάζεται τουλάχιστον 5 χρόνια.

Υπάρχουν αρκετά τμήματα στους εκθεσιακούς χώρους, αυτά που περιέχουν τα εξαίσια, ακριβά χειροποίητα κεραμικά, αυτά με τις συλλογές της εποχής των Χετταίων, αλλού τα οικιακά σκεύη, αλλού τα αγγεία, αλλού αυτά της μαζικής παραγωγής κεραμικών σε πολύ χαμηλότερη τιμή. Όλα αυτά τα περίτεχνα αντικείμενα τοποθετημένα με ιδιαίτερη φροντίδα εκεί μέσα στο μισοσκόταδο και τη σιωπή, δημιουργούν μια ατμόσφαιρα στα σύνορα της φαντασίας και της πραγματικότητας.

Τα εκθαμβωτικά τους χρώματα, οι περίτεχνες συνθέσεις και παραστάσεις τους μου χάρισαν μια σπάνια αισθητική απόλαυση, καθώς  θαύμαζα όλα όσα το ανθρώπινο χέρι, η υπομονή και φαντασία ιστορούσαν στις επιφάνειες του πηλού. Αναρίθμητα φυτικά μοτίβα, υάκινθοι, τουλίπες, γαρίφαλα, ρόδα ανάμεσα από λεπτεπίλεπτα φύλλα και κλώνους όμοια με αραβουργήματα, δαντελωτά μοτίβα, γεωμετρικά σχέδια, δερβίσηδες, καράβια, πετεινοί, πετεινόσχημα πουλιά, χρυσόψαρα, πεταλούδες, διακοσμητικά σχέδια δανεισμένα από τις κινέζικες πορσελάνες  πέρασαν στην αγγειογραφία της Άβανος μέσω των εμπορικών δρόμων.

Κι’ όλα αυτά δοσμένα με τη γλώσσα του χρώματος, κόκκινα της πορφύρας, φωτεινά πράσινα, αστραφτερά κοραλλί, λαμπερά μπλε χρώματα του ουράνιου τόξου έσμιγαν αριστοτεχνικά τις αποχρώσεις και ανταύγειές τους δημιουργώντας  σύνολα μοναδικής φαντασμαγορίας. Μιλάμε για εξαιρετικά κομμάτια που αποτελούν αντικείμενο επένδυσης για συλλέκτες και όχι μόνο.  Αυτό αποδεικνύεται από το ενδιαφέρον του κόσμου, κάποιοι δεν διστάζουν να ξοδέψουν αρκετές χιλιάδες ευρώ προκειμένου ν’αποκτήσουν  ένα βάζο ή ένα σερβίτσιο.

Αναμφίβολα, η Άβανος είναι το απόλυτο μέρος για ν’αγοράσει κανείς κεραμικά. Όμως, ο επισκέπτης θα πρέπει να έχει άπλετο χρόνο στη διάθεσή του, για να εξερευνήσει τις υπόγειες γκαλερί, χωρίς καθοδήγηση ή πίεση.

x