Τουρκία: Μαρντίν, το ρόδο της Ανατολίας.

Στην άκρη της Ανατολίας εκεί όπου η Νότια Τουρκία συναντά τη Συρία και το Ιράκ, στην πλαγιά ενός άγριου βράχου, η αρχαία  πόλη Μαρντίν, πρωτεύουσα των θρησκειών και των γλωσσών αγναντεύει την κοιλάδα της Μεσοποταμίας. Οι επισκέπτες έλκονται από την αρχιτεκτονική, την κοινωνική ζωή, το πλούσιο πολιτιστικό μωσαϊκό και την  γειτονική  περιοχή της την λαμπερή  Μίντιατ. Στο Tur-Abdin, γνωστό ως  (το βουνό των υπηρετών του Θεού), χιλιάδες μοναχοί ασκήτεψαν στα σχεδόν ογδόντα μοναστήρια που  ιδρύθηκαν στην περιοχή από τον 4^{ο αι} πΧ.

 

Πρόκειται έναν τόπο εκπληκτικής ομορφιάς και ιερότητας, στολισμένο με εκατοντάδες  ερειπωμένα μοναστήρια και τόπους λατρείας των Ασσυρίων, χαρακτηρίζεται δε ως  δεύτερη Ιερουσαλήμ. Μεταξύ του 1160 και 1932 ήταν έδρα της Συριακής Ορθόδοξης Εκκλησίας και του Πατριαρχείου Αντιοχείας. Γενικά, η επαρχία  Μαρντίν είναι μια περιοχή ευλογημένη μ΄έναν μεγάλο αριθμό θρησκευτικών και πολιτιστικών χώρων, που ανήκουν τόσο στο Ισλάμ όσο και στο χριστιανισμό και αυτός ο πολύ-θρησκευτικός  χαρακτήρας είναι  που ελκύει και πολλούς επισκέπτες.

Σήμερα, μια νέα πόλη απλώνεται προς τα βορειοδυτικά του βραχόλοφου, η παλιά όμως φημίζεται  για την πληθώρα των αρχοντικών που παρατάσσονται αμφιθεατρικά στην πλαγιά του, αντανακλώντας την κομψότητα της μεσαιωνικής αρχιτεκτονικής. 
Δεδομένου ότι βρίσκεται σε μία ηφαιστειακή περιοχή, πλούσια σε ορυκτά και λατομεία, το βασικό πέτρωμα που χρησιμοποιείται είναι ο κίτρινος, μαλακός, πορώδης ασβεστόλιθος.

Αυτά είναι συνήθως διώροφα ή τριώροφα με κατόψεις ορθογωνίου σχήματος Π,  καλό προσανατολισμό, διαθέτουν εσωτερική αυλή με κήπο στο μπροστινό τμήμα τους και έχουν επίπεδη στέγη με δώμα. Αιωνόβια πέτρινα αριστουργήματα, δοξάζουν τους τεχνίτες που τα έχτισαν και τα διακόσμησαν.

Οι τεχνίτες αυτοί φημίζονται  ακόμη και σήμερα ότι λαξεύουν τόσο αριστοτεχνικά την πέτρα, ώστε όταν την τοποθετούν τη μία πάνω στην άλλη,  αυτές εφαρμόζουν απόλυτα, χωρίς εμφανή αρμό ανάμεσά τους. Έχοντας άπλετο χρόνο στη διάθεσή μου αποφάσισα να την εξερευνήσω περπατώντας, για να την απολαύσω και να την γνωρίσω καλύτερα. Σχεδόν σε κάθε γωνιά περίμενε και μια έκπληξη.

Γυναίκες και παιδιά που αγνάντευαν το άπειρο της κοιλάδας μέσα από περίτεχνα πέτρινα παράθυρα με καλωσόριζαν χαμογελώντας, άλλες στην θέα μου έτρεχαν τρομαγμένες να κρυφτούν, γαϊδουράκια  έκαναν αμέτρητες διαδρομές στα δύσβατα σοκάκια για να μεταφέρουν τις πέτρες και τα σκουπίδια-μέσα στην παλιά πόλη απαγορεύεται η διέλευση οχημάτων- παιδιά  πωλούσαν χάντρες και ματάκια μπροστά από εκκλησίες και τζαμιά, τεχνίτες εργάζονταν σε πρωτόγονα εργαστήρια.

Περνώντας μέσα από λαβυρινθώδη καλντερίμια, σκάλες και περάσματα κάτω από τα σπίτια, που ονομάζονται abbara ανακάλυψα την οδό Hukumed Caddesi όπου κτυπά η καρδιά της πόλης. Εδώ κυριαρχούν τα περίφημα εργαστήρια αργυροχοΐας που φημίζονται για τα  ασημένια κοσμήματα Telkari, η ιδιαιτερότητα των οποίων  εκφράζεται κυρίως μέσα από τις τεχνικές κατασκευής των  όπως: το σφυρήλατο, το φουσκωτό ή σκαλιστό, το συρματερό ή φελιγκράν. Έχει δηλαδή πολλές τεχνικές ομοιότητες με τη δική μας Γιαννιώτικη τέχνη.

Η αργυροχοΐα στη Μαρντίν έχει τις ρίζες της στα βάθη των αιώνων. Μαζί με το μετάξι, τα κοσμήματα είχαν αποκτήσει έναν κύκλο καταναλωτών που συνεχώς διευρυνόταν.  Δεν είναι τυχαίο, που είχε αναδειχθεί, σένα από τα μεγαλύτερα πνευματικά, εμπορικά και καλλιτεχνικά κέντρα της εγγύς Ανατολής. Στα νότια του κεντρικού δρόμου, χωμένο κυριολεκτικά στα φιδωτά σοκάκια απλώνεται το παζάρι με τις διαφορετικές συντεχνίες. Μπαίνω στον λαβύρινθο, ακούω  ρυθμούς από σφυριά και βρίσκομαι στην αγορά των χάλκινων. Εδώ, βλέπω φύλλα χαλκού να χαράσσονται να κόβονται και να  μεταμορφώνονται από τα έμπειρα χέρια των τεχνιτών σε δίσκους, κουβάδες, μπρίκια.

Σε απόσταση αναπνοής τα μαγαζιά χαλιών και κιλιμιών, μπαχαρικών και χειροποίητων σαπουνιών, τα οποία φημίζονται για την  εξαιρετική  τους ποιότητα,  φτιαγμένα από φυσικά υλικά και αιθέρια έλαια, διάσημα όχι μόνο στην Τουρκία αλλά και στο εξωτερικό. Δεκάδες κεμπαπτζίδικα, μπακλαβατζίδικα, τσάι-χανέδες συμπλήρωναν το σκηνικό.

Οι ιδιοκτήτες δε των καταστημάτων έκαναν τα πάντα για να πουλήσουν τα προϊόντα τους. Αναπόλησα σ’ αυτό το παζάρι αρκετά σημεία της ιστορίας και όσα είδε αυτή η πόλη, έφερα στη φαντασία μου τα καραβάνια. Με τον ίδιο τρόπο συνδιαλέγονταν και στη εποχή του Μάρκο Πόλο, ν’ αγοράζουν και  να ανταλλάσσουν με παζαρέματα, να καλοπιάνουν και να εξαπατούν.

Η περιοχή, πολύπαθη και ευαίσθητη, είναι,  όχι μόνο σύμβολο της σφαγής των Ασσυρίων από τους Νεότουρκους αλλά, τα τελευταία χρόνια ,είχε γίνει και επίκεντρο σκληρών πολεμικών συγκρούσεων που διεξήχθησαν μεταξύ του Τουρκικού στρατού και των Κούρδων ανταρτών του PKK. Επιπλέον, έχει  τα μεγαλύτερα ποσοστά εγκλημάτων τιμής σε ολόκληρη την Τουρκία. Ως αποτέλεσμα του αναβρασμού, έχει υποστεί μεγάλης κλίμακας ανεργία και φτώχεια και σημαντική μετανάστευση των κατοίκων στη δύση και σε πόλεις της Τουρκίας.

Σήμερα η πόλη, αλλά και η επαρχία γενικότερα γνωρίζουν υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και μαζί  μία  πρωτοφανή οικοδομική δραστηριότητα. Η περίφημη μελέτη ανάπλασης της παλιάς πόλης προχωρά με ταχείς ρυθμούς, επικρατεί δηλαδή ένας οργασμός έργων με στόχο την υποβολή του αιτήματος ένταξής της στα Μνημεία Πολιτιστικής κληρονομιάς της Unesco.

Αφού σεργιάνισα για μέρες, παρατηρώντας το καθετί, καταλάγιασε η δίψα μου να την αφουγκραστώ κι έτσι αποφάσισα να πάω στη γειτονική Μίντιατ, που βρίσκεται 60χλμ. ανατολικά της Μαρντίν, στο κέντρο του οροπεδίου Tur Abdin. Οι δύο πόλεις έχουν κοινή ιστορία και αρχιτεκτονική. 

Η διαφορά τους έγκειται στο ότι ενώ η Μαρντίν τυλίγεται σφικτά στην πλαγιά του βραχόλοφου, η Μίντιατ απλώνεται στην επίπεδη, εύφορη πεδιάδα της Μεσοποταμίας, εκεί που σχηματίζεται η λεκάνη των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη. Ο Τίγρης και ο Ευφράτης λειτούργησαν ως σημαντικοί εμπορικοί δρόμοι που ένωναν την Βαβυλωνία και την Ασσυρία με την Τουρκία και  τη Συρία.

Η Μίντιατ  υπήρξε επί αιώνες το επίκεντρο της χριστιανικής, συριακής και αραμαϊκής κουλτούρας και έδρα της Συριακής Μητρόπολης από το 1478. Εδώ, σ’αυτό το σταυροδρόμι, συνυπάρχουν, σε φιλικό κλίμα ανοχής θα λέγαμε, πολίτες της Τουρκικής Δημοκρατίας με αραβική, συριακή, αρμένικη και κουρδική καταγωγή. Κατά κύριο λόγο, η πόλη υπερηφανεύεται για την εκλεπτυσμένη αρχιτεκτονική του ιστορικού κέντρου.

Μερικά από τα πιο εντυπωσιακά αρχοντικά και καραβανσεράι κεντρίζουν το βλέμμα του επισκέπτη. Περίτεχνες διακοσμήσεις κοσμούν τα επιστύλια, τις πόρτες, τα παράθυρα, τις μαρκίζες, τις κολόνες, τις καμάρες. Τουλίπες, γαρίφαλα, αμπέλια, διαχρονικά αριστουργήματα φτιαγμένα από τους καλύτερους σμιλευτές της πέτρας. Συμβολίζουν την γονιμότητα, την υπομονή, τη μελαγχολία, την πίστη και εμπλουτίζουν τη λιτή ζωή των κατοίκων. Τα αρχοντικά φαντάζουν σαν να φτιάχτηκαν  από δαντέλα υφασμένη στην πέτρα. Δεσπόζουσα θέση κατέχει το Hukumet Konagi, διάσημο πλέον από μία  γνωστή τούρκικη σαπουνόπερα, που πρόσφατα προβλήθηκε και στην χώρα μας. Μετά λοιπόν από την τεράστια επιτυχία της, το αρχοντικό έχει γίνει τόπος προσκυνήματος για τους φάν της σειράς. Καθημερινά, εκατοντάδες ένθερμοι οπαδοί (κυρίως Τούρκοι πολίτες, γιατί οι ξένοι σπανίζουν στην περιοχή) επισκέπτονται το αρχοντικό για να φωτογραφηθούν στην κρεβατοκάμαρα του ζεύγους  και στις  ειδυλλιακές βεράντες με θέα την παλιά πόλη. Τα τελευταία χρόνια, πολλά  αρχοντικά, μεντρεσέδες και καραβανσεράι έχουν αποκατασταθεί και μετατραπεί σε ξενοδοχεία και μπορεί κανείς να απολαύσει ένα ρομαντικό σαββατοκύριακο σ’αυτά τα μικρά παλατάκια σε πραγματικά εκπληκτικές τιμές.

Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 90΄, η πόλη  αλλά και ολόκληρη η περιοχή ήταν τελείως αποκομμένη από την υπόλοιπη χώρα. Οδοφράγματα, απαγόρευση κυκλοφορίας και  συνεχείς εξονυχιστικοί έλεγχοι συνέθεταν ένα σκηνικό τρόμου. Κατά τα τελευταία όμως δέκα χρόνια, όσον αφορά την ασφάλεια η κατάσταση έχει βελτιωθεί σημαντικά και έχει μπει ένα τέλος στα περισσότερα ενοχλητικά εμπόδια που έθεταν οι αρχές σε όσους επρόκειτο να ταξιδεύσουν στην περιοχή. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μου η περιοχή ήταν σε αναβρασμό λόγω του πολέμου στη Συρία, είδα στρατιωτικά σημεία ελέγχου, ένοπλους φύλακες της υπαίθρου και την αφθονία στρατιωτικών. Επιπλέον άκουγα στρατιωτικά αεροσκάφη να πετούν επάνω από τις παραμεθόριες αυτές πόλεις αρκετές φορές την ημέρα. Όμως, δεν ένοιωσα καμία απολύτως απειλή. Άλλωστε, στη θέα των ιστορικών αυτών πόλεων αποξεχνάς τα πάντα και ζεις μονάχα γι’αυτές τις όμορφες κι’αξέχαστες στιγμές.